Festus, De verborum significatione, 262 Lindsay

 

Editor: F.Russo

Testo:

“Praefecturae eae appellabantur in Italia, in quibus et ius dicebatur, et nundinae agebantur; et erat quaedam earum R. P., neque magistratus suos habebant. In [quas] legibus praefecti mittebantur quotannis qui ius dicerent. Quarum genera fuerunt duo: alterum, in quas solebant ire praefecti quattuor [e] viginti sex numero [qui] populi suffragio creati erant, in haec oppida: Capuam, Cumam, Casilinum, Volturnum, Liternum, Puteolos, Acerras, Suessulam, Atellam, Calatiam; alterum, in quas ibant quos praetor urbanus quotannis in quaeque loca miserat legibus, ut Fundos, Formias, Caere, Venafrum, Allifas, Privernum, Anagniam, Fursinonem, Reate, Saturniam, Nursiam, Arpinum, aliaque complura”.

(Lindsay 1913)

Traduzione: “Si usava definire praefecturae quei luoghi in Italia in cui si amministrava la giustizia e si tenevano i mercati; esse possedevano una sorta di struttura pubblica (res publica), e tuttavia non avevano propri magistrati. Si era soliti inviarvi, secondo la legge e annualmente, magistrati che amministrassero la giustizia. Esistevano due tipi differenti di praefectura: in un tipo di prefettura solevano andare quattro magistrati appartenenti all’insieme di ventisei magistrati che erano eletti per votazione dal popolo, come ad esempio a: Capua, Cuma, Casilinum, Volturnum, Liternum, Puteoli, Acerra, Suessula, Atella, Calatia; in un altro tipo di prefettura andavano coloro che il pretore urbano, secondo la legge e annualmente, aveva là inviato, come a Fundi, Formia, Caere, Venafrum, Allifae, Privernum, Frusino, Reate, Saturnia, Nursia, Arpino e molti altri luoghi.” (F.Russo)

Datazione: Età augustea (cf. Verrio Flacco, fonte del lemma)

Bibliografia: K.MÜLLER, Sexti Pompei Festi de verborum significatione quae supersunt, Lipsiae 1839; L.LANGE, Römische Alterthümer, Berlin 1876, 907; J.MARQUARDT, Römische Staatsverwaltung, Leipzig 1881, 43; T.MOMMSEN, Le droit public romain, IV, Paris 1892, 299-301, 319; H.G.HARDY, Roman laws and charters. Three Spanish charters and other documents, Oxford 1912, 144-145 [rist. New York 1975, 144-145]; W.M.LINDSAY, Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt cum Pauli Epitome, Lipsiae 1913, 204 [rist. Lipsiae 1997]; H.Rudolph, Stadt und Staat im römischen Italien. Untersuchungen über die Entwicklung des Munizipalwesens in der republikanischen Zeit, Leipzig 1935, 224; A.BERNARDI, I cives sine suffragio, Athenaeum 16, 1938, 239-277, 275; J.HEURGON, Capoue preromaine, Paris 1942, 239-242; E.MANNI, Per la storia dei municipii fino alla Guerra sociale, Roma 1947, 69; R.HELM, s.v. Sextus Pompeius Festus, RE XXI 2, 1952, coll. 2316-2319; W.ENSSLIN, s.v. Praefectus, RE XII 2, 1954, coll. 1257-1347, 1284-1289; E.SACHERS, s.v. Praefectus iure dicundo, RE XII 2, 1954, coll. 2382-2383; G.TIBILETTI, Governatori romani in città provinciali, RIL 86, 1953, 64-100, 80-82; A.DEGRASSI, L’amministrazione della città, in: V.Ussani – F.Arnaldi (eds.), Guida allo studio della civiltà romana antica, I, Napoli 1959, 303-330, 307-310; A.J.TOYNBEE, Hannibal’s legacy. The Hannibalic War’s Effects on Roman Life. I. Rome and her neighbours before Hannibal’s entry, London 1965, 247; W.V.HARRIS, Roman Foedera in Etruria, Historia 14, 1965, 289-292, 290; E.T.SALMON, Roman colonization under the Republic, London 1969, 119; P.A.BRUNT, Italian Manpower 225 B.C. – A.D. 14, Oxford 1971, 528; W.V.HARRIS, Rome in Etruria and Umbria, Oxford 1971, 150; F.DE MARTINO, Storia della costituzione romana, II, Napoli 1973, 136; U.LAFFI, Sull’organizzazione amministrativa dell’Italia dopo la Guerra Sociale, in: Akten des VI. internationalen Kongresses für griechische und lateinische Epigraphik, München 1972, 1973, 37-53, 41 [= in: U.LAFFI, Studi di storia romana e di diritto, Roma 2001, 113-142, 122]; E.RATTI, I praefecti iure dicundo e la praefectura come distinzione gromatica, Atti Centro Studi e Documentazione Italia Romana, 6, 1974-1975, 251-264; A.N.SHERWIN-WHITE, The Roman Citizenship, Oxford 19732, 69, 206; J.VON UNGERN-STERNBERG, Capua im Zweiten Punischen Krieg, München 1975, 114; W.SIMSHÄUSER, Iuridici und Munizipalgerichtsbarkeit in Italien, München 1973, 52, 85-108; H.GALSTERER, Herrschaft und Verwaltung im republikanischen Italien. Die Beziehungen Roms zu den italischen Gemeinden vom Latinerfrieden 338 v.Chr. bis zum Bundesgenossenkrieg 91 v.Chr., München 1976, 31-33, 78; M.HUMBERT, Municipium et civitas sine suffragio. L’organisation de la conquête jusqu’à la guerre sociale, Roma 1978, 316, 356-364; J.LINDERSKI, Legibus praefecti mittebantur (Mommsen and Festus 262, 5, 13 L), Historia 28, 1979, 247-250 [= in: J.LINDERSKI, Roman Questions. Selected Papers, Stuttgart 1995, 143-146]; P.C.KNAPP, Festus 262 L and Praefecturae in Italy, Athenaeum 58, 1980, 14-38; E.PIANEZZOLA, Nota di lettura. Fest., s.v. Praefecturae, 262 Linds., in: P.Händel – W.Meid (eds.), Festschrift für R.Muth zum 65. Geburtstag, Innsbruck 1983, 357-360; M.S.ROSSIGNANO, I Praefecti iure dicundo nell’Italia settentrionale, in:  Epigrafia. Actes du Colloque International de Rome en mémoire de Attilio Degrassi, 27-28 mai 1988, Rome 1991, 515-537; F.BONA, Il de verborum significatu di Festo e le XII Tavole. Gli auctores di Verrio Flacco, Index 20, 1992, 211-228, 220-221; F.COARELLI, Colonizzazione e municipalizzazione: tempi e modi, Dialoghi di Archeologia 10, 1992, 21-30; J.D.GARGOLA, Lands, laws and gods. Magistrates and ceremony in the regulation of public lands in Republican Rome, Chapel Hill 1995, 110; M.TARPIN, Oppida ui capta, uici incensi… Les mots latins de la ville, Latomus 58, 1999, 279-297; M.TORELLI, C. Genucio(s) Clousino(s) prai(fectos). La fondazione della praefectura Caeritum, in: C.Bruun (ed.), The Roman Middle Republic. Politics, religion, and historiography, c. 400 – 133 B.C., Papers from a conference at the Institutum Romanum Finlandiae, September 11-12, 1998, Roma 2000, 141-176; A.STORCHI MARINO, Reti interregionali integrate e circuiti di mercato periodico negli indices nundinarii del Lazio e della Campania, in: E.Lo Cascio (ed.), Mercati permanenti e mercati periodici nel mondo romano. Atti degli Incontri capresi di storia dell’economia antica, Capri 13-15 ottobre 1997, Bari 2000, 93-130, 127; O.SACCHI, Limiti geografici, cenni di storia e organizzazione dell’ager Campanus fino alla deditio del 211 a. C., in: G.Franciosi (ed.), La romanizzazione della Campania antica, Napoli 2002, 19-86, 68; J.S.Robles Reyes, La competencia jurisdiccional y judicial en Roma, Murcia 2003, 52; R.COMPATANGELO-SOUSSIGNAN, Colonisation romaine et économie agricole en Italie méridionale aux IIe-Ier siècles av. J.-C.: habitat rural, agglomérations secondaires et préfectures, Pallas 64, 2004, 63-76; M.DI FAZIO, La romanizzazione del territorio di Fondi. Nuovi dati dalla ‘zona di silenzio’, in: C.Corsi – E.Polito (eds.), Dalle sorgenti alla foce. Il bacino del Liri-Garigliano nell’antichità. Culture contatti scambi, Atti del Convegno, Frosinone-Formia, 10-12 novembre 2005, Roma 2005, 189-204, 193; E.TODISCO, Sulla glossa vici nel De verborum significatu di Festo. La struttura del testo, in: L.Capogrossi Colognesi – E.Gabba (eds.), Gli statuti municipali, Pavia 2006, 605-614, 606; S.SEGENNI, La praefectura Amiternina e l’ottovirato, in: M.L. Caldelli – G.L.Gregori – S.Orlandi (eds.), Epigrafia 2006. Atti della XVIe Rencontre sur l’Épigraphie in onore di Silvio Panciera con altri contributi di colleghi, allievi e collaboratori, Roma 2006, Roma 2008, 711-723, 712-715; S.SISANI, Dalla praefectura al municipium: lo sviluppo delle strutture amministrative romane in area medio-italica tra il I sec. a.C. e l’età imperiale, RAL 21, 2010, 173-226; R.LAURENCE – S.ESMONDE CLEARY – G.SEARS, The City in the Roman West, c. 250 BC – c. AD 250, Cambridge 2011, 79; S.SISANI, In pagis forisque et conciliabulis. Le strutture amministrative dei distretti rurali in Italia tra la media Repubblica e l’età municipale, Roma 2011, 561, 581-582, 702-727; E.TODISCO, I vici rurali nel paesaggio dell’Italia romana, Bari 2011, 81-95; S.SISANI, Le strutture istituzionali: dalla praefectura al municipium, in: S.Sisani (ed.), Nursia e l’ager Nursinus. Un distretto sabino dalla praefectura al municipium, Roma 2013, 113-116.